Portugal's politieke instabilteit duurt voort

Portugal bevindt zich in één van de meest fragiele periodes sinds de democratische overgang. Het politieke landschap, dat decennialang werd gedomineerd door de Socialistische Partij (PS) en de Sociaaldemocraten (PSD), is in hoog tempo verbrokkeld. Waar politieke machtswisseling vroeger synoniem stond voor stabiliteit, is die voorspelbaarheid inmiddels verdwenen.

Zoals we analyseerden in ons verslag van de vervroegde verkiezingen in mei 2025, was verdere turbulentie te verwachten — en die heeft zich in de maanden daarna duidelijk gemanifesteerd. De huidige situatie, richting de presidentsverkiezingen in januari 2026, vertelt het verhaal van een systeem dat naar nieuw evenwicht zoekt: een premier die probeert te regeren zonder stevige steun in het parlement, een president wiens bevoegdheden op hun limiet botsen, en een electoraat dat steeds dieper verdeeld raakt tussen radicale vernieuwing en defensief behoud.

Het Keerpunt van Mei 2025: Een Overwinning Zonder Macht

De parlementsverkiezingen van 18 mei 2025 ontstonden uit crisis. President Marcelo Rebelo de Sousa besloot in maart tot ontbinding van het parlement — voor de tweede keer in korte tijd — in de hoop op een duidelijk mandaat. Maar het tegenovergestelde gebeurde.

Hoewel de Democratische Alliantie (AD) onder leiding van Luís Montenegro de grootste partij werd, bleek de overwinning fragiel: met ruim 32% van de stemmen bleef een absolute meerderheid buiten bereik. De echte schok kwam in de herschikking van de oppositie: Chega werd de tweede macht in het parlement en stak daarmee de ineengestorte Socialisten voorbij. De traditionele tweedeling maakte plaats voor een driepartijen realiteit, waarin stabiele coalitievorming vrijwel onmogelijk werd.

Montenegro’s Koorddans (Mei – December 2025)

Sinds zijn terugkeer als premier regeert Montenegro in permanente overlevingsmodus. Zonder stabiele meerderheid zoekt hij wisselende steun: de Liberale Initiatief (IL) bij economische dossiers, een gedesoriënteerde PS voor kritieke begrotingsmomenten, en incidenteel ad-hoc stemafspraken om wetgeving door het parlement te krijgen.

Elke toegeving heeft politieke prijs. Een opening naar Chega kan Montenegro zijn achterban kosten; concessies aan links frustreren zijn liberale partners. Montenegro houdt vast aan zijn “nee is nee” tegen een coalitie met Chega — een principiële houding die regelmatige wetgevende verlamming tot gevolg heeft. Zijn regering blijft overeind niet door kracht, maar door het onvermogen van de oppositie om zich rond een alternatief te verenigen.

De nadagen van Marcelo: Architect van Instabiliteit

Boven het politieke toneel hangt ook nog de laatste fase van het presidentschap van Marcelo Rebelo de Sousa — ooit immens populair, nu bekritiseerd om te veel én te vroeg te hebben ingegrepen. Zijn ontbinding van het parlement, bedoeld om orde te scheppen, leidde tot nóg grotere fragmentatie.

In de laatste maanden van zijn tweede termijn is Marcelo constitutioneel vleugellam: hij mag het parlement niet opnieuw ontbinden en kan slechts toekijken. Hij waarschuwt voor de kosten van een vierde verkiezing in vier jaar tijd, maar heeft weinig instrumenten om compromissen af te dwingen.

Regeren in Stormweer: Immigratie & Vreemdelingenrecht

Een extra bron van spanning is het immigratie- en vreemdelingenbeleid. De wachttijden voor verblijfsvergunningen bij AIMA (voorheen SEF) bereikten nieuwe records, terwijl investeringsvisa en residentieprogramma’s onderwerp van felle politieke discussie zijn.

De regering-Montenegro beloofde snellere digitalisering en vereenvoudiging van procedures, maar kampt met onderbezetting, IT-problemen en kritiek vanuit zowel werkgeversorganisaties als lokale gemeentes. Chega gebruikt de situatie om strenger migratiebeleid te eisen, terwijl links juist inzet op bescherming van rechten van buitenlandse werknemers. En het resultaat?: weinig voortgang, veel retoriek.

Economische Druk en De Rek van het Geduld

Parallel hieraan speelt de economie. Ondanks groei in toerisme en export, blijft inflatie hardnekkig en voelen veel huishoudens de stijgende kosten van wonen en energie. De minderheidsregering probeert fiscale discipline te koppelen aan investeringen in digitalisering en gezondheidszorg, maar elk begrotingsvoorstel wordt een gevecht.

Het bedrijfsleven dringt aan op arbeidsmarkthervormingen, terwijl vakbonden stakingen organiseren rond loononderhandelingen. Zonder stabiel parlement blijft de horizon onzeker: economische planning wordt kort-cyclisch, en grote structurele hervormingen schuiven vooruit.

De presidentsverkiezingen van Januari 2026

De presidentsverkiezingen van 18 januari 2026 zijn daarom meer dan ceremonieel — ze bepalen of de regering-Montenegro meer adem krijgt of zal bezwijken. De nieuwe president herwint onmiddellijk de bevoegdheid om het parlement te ontbinden.

Drie scenario’s tekenen zich af:

1. Het Pad van de Stabilisator – Luís Marques Mendes (PSD)

Een pragmatische voortzetting met bemiddeling en institutionele rust.

Effect: waarschijnlijk levenslijn voor Montenegro; streven naar stabiliteit en vermijden van nieuwe verkiezingen.

2. Het Pad van de Disruptor – João Cotrim de Figueiredo (IL)

Snelle hervormingen, meer economisch liberalisme, minder consensuspolitiek.

Effect: druk naar rechts; steun in ruil voor structurele veranderingen, mogelijk conflict met AD bij terughoudendheid.

3. Het Pad van de Beschermer – António Filipe (PCP)

Links tegenwicht tegen privatiseringen en neoliberale plannen.

Effect: veto’s, blokkades en mogelijk nieuwe verkiezingen indien AD koers houdt.

Conclusie

Wanneer Portugezen in januari hun stem uitbrengen, kiezen ze niet enkel een president — maar een routekaart voor het landelijk bestuur. De verkiezingen van mei bewezen dat geen enkele partij het land alleen kan dragen. De regering-Montenegro hangt aan politieke beademings-apparatuur, wachtend op het signaal van de nieuwe president: wordt de stekker eruit getrokken, of wordt er extra lucht toegediend?